LİSE 2. SINIFLAR SAYFA 145 ETKİNLİK ÇALIŞMALARI



Manisa Ve Afyonkarahisar’ın coğrafi özellikleri karşılaştırılarak;




Manisa
Afyonkarahisar

Nüfus
1.260.169
812.416

İklim
Akdeniz- karasal geçiş
Karasal

Sıcaklık ortalaması
16,8 ºC
11,2 ºC

Yıllık yağış miktarı
726,5 mm
455 mm

En soğuk ay ortalaması
6,7 ºC
0,3 ºC

En sıcak ay ortalaması
27,8 ºC
22,1 ºC

Donlu gün sayısı
30
94

Ürün çeşidi
Çok
Az

Ortalama yükselti
43- 750 m
1000- 1500 m

Nadas ( hektar)
16,590
119. 644





1-İki ilden birincisi Manisa’da iklim şartları uygun (sıcaklık, yağış, sıcaklık farkı, yükselti, donlu gün sayısı bu tarımsal üretimin çok ve çeşitli olması ve bunların işleyen sanayilerin kurulması, tarımsal ürün ticaretinin artması, işgücüne ihtiyacının çoğalmasına ve nüfusu çekici etkiye yol açarak nüfusu kendine çekmiştir.




Havadan Manisa...

İkinci il Afyonkarahisar’ın özellikleri ise Manisa’nın özelliklerinden daha elverişsiz özelliklere sahiptir bu etkenler ekonomik faaliyetleri kısıtlamıştır.



Afyon...

2-Bu durum illerin ekonomilerine etkilemiştir. Manisa illinde sanayi, ticaret, tarım gelişmiş daha yüksek gelire sahip bir ekonomi oluşmuştur.Afyon ise ekonomik gelişmişlikte Manisa’ya oranla daha az gelişme göstermiştir.







Bursa ve Çanakkale’nin gelişmişlik düzeyi verilerine göre:




Çanakkale
Bursa

Nüfus
464.975
2.125.140

Çalışan Nüfus
390.216
1.375. 868

Gelişme hızı
30,7
42,1

İhracat( milyon dolar)
387
5.206

İthalat( milyon dolar)
337
6.646

Sanayide elektrik tüketimi
826.053
5.729.634






Bursa tam bir sanayi şehri...

1-Sanayileşme hangisinde fazladır?

Bursa’da fazladır. Çünkü Bursa’nın hem ithalat ve ihracat rakamları, hem de sanayide kullanılan elektrik miktarı Çanakkale’den katlarca fazladır. Ayrıca çalışan nüfusu da oldukça çoktur.



2-Bunun nedenleri nelerdir?

Bursa daha düz ve verimli tarım alanlarına sahiptir. İklim açısından daha uygun koşullar daha fazladır. Bu üretilen tarım ürünü miktarı ve çeşidini artırmıştır. Ayrıca Bursa konum itibari ile sanayileşmeye daha uygundur. Sanayisi gelişen illere daha yakındır. Bu ilimizde sermaye sahibi insan daha fazladır. Bursa çok eskiden beri başkentlik yapmış ve önemli bir ticaret merkezidir. Nüfus sayısı ve işgücü daha fazladır.



3- Bu durum kentetlerin nüfusun nasıl etkilemiştir?

Bursa’nın daha fazla nüfuslanmasına yol açmıştır.Bursa’da Çanakkale’ye oranla göç alma özelliği oluşturmuştur.Çanakkale’de ekonomik faaliyetler daha kısıtlıdır nüfus olarak göç veren bir özellik gösterir.



4-Hangi il daha fazla göç almaktadır?

Bursa ili ekonomik yapı olarak Çanakkale’ye oranla çok daha fazla gelişmiştir.Çanakkale’ye oranla çekici özellikleri fazladır bu nedenle daha fazla göç alır.






DERS DIŞI ETKİNLİK ÇALIŞMASI



1-Yaşadığınız çevrede iş imkânları yeterli midir?



Bu soruyu bulunduğunuz bölge özelliklerine göre cevaplandırmalısınız.Çünkü bu özellik Türkiye genelinde farklılıklar gösterebilir.Marmara ,Ege kıyıları,İç Anadolu ‘nun Eskişehir Ankara ,Konya ,Kayseri Akdeniz Kıyı bölgeleri genel olarak iş imkanları bakımından elverişli özellikler gösterebilir bu bölgeler dışında genel olarak iş imkanları yeterli oranda değildir denilebilir.Bölgeden bölgeye yetersiz olması değişik nedenlere dayanabilir,konum özellikleri,iklim şartları,yer şekilleri, ekonomik faaliyetlerin desteklenememesi ,bölgelerin sosyal kültürel yapıları eğitim olanakları gelişmemelerinde etkili olan faktörler olarak karşımıza çıkabilir.



2-Ülkemizde çok önemli bir boyutta göç yaşanmaktadır. Ülkemizde en fazla göç alan iller ve veren illeri tespit ediniz.



En çok göç alan il İstanbul olup bu ilden sonra İzmir, Bursa, Ankara, İçel, Antalya nüfusu göçlerle sürekli artmaktadır.



Her merkez farklı özelliği ile göç almaktadır. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi kentler sanayinin gelişmesi nedeniyle göç çekmektedir. Zonguldak, Karabük, Ereğli, İskenderun, Batman madencilik ve sanayi nedeniyle, Antalya, Çeşme, Alanya, Kuşadası, Marmaris, Bodrum turizm nedeniyle göç almaktadır.





En çok göç veren il Tunceli’dir. Bu ilden sonra Kars, Erzurum, Gümüşhane, Sivas, Artvin, Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Hakkâri gibi iller nüfusu verdiği göçler nedeniyle azalmaktadır.



3-Bu illerin göç alma ve verme nedenleri nelerdir?



Göç veren yerlerin ortak özellikleri; Göç veren illerin ortak özelliği; doğum oranının çok yüksek, iş imkânlarının kısıtlı olmasıdır.



1-Nüfus artışının çok fazla olması,

2-Kırsal nüfus fazladır.

3-Toprakların miras yoluyla parçalanması ve toprak yetersizliği,

4-Kırsal alanda tarımda kullanılan yeni teknolojilerin insan gücüne ihtiyacı azaltması

5-Yağış azlığı ve düzensizliği, erozyon vb nedenlerle toprağın verimsizleşmesi,

6-Sanayi ve ticaretin gelişmemiş olması,

7-Arazisi dağlık ve engebeli alanlardır.

8-İklim şartları olumsuz alanlar ( karasal sert – soğuk ya da kurak alanlar)

9-Ulaşım imkânları kısıtlı önemli yollardan uzak alanlar.



Ülkemizde çok göç alan alanların ortak özellikleri:



1-Arazisi düz ve verimli alanlardır.

2-İklim şartlarının uygun olduğu alanlardır.

3-Endüstrinin geliştiği alanlardır.

4-Ulaşımın kolay olduğu ve önemli ulaşım yolları üzerindeki alanlardır.

5-Yeraltı ve yer üstü kaynakları bol olan alanlardır.

6-Ticaret, turizm, eğitim, sağlık hizmetlerinin geliştiği alanlardır.



4-Ülkemizdeki göçlerin nüfus dağılışını nasıl etkilemektedir?

Ülkemizde nüfus dağılışı dengesizleşmekte, nüfus kentlere, ülkemizin kıyı kesimleri ve batı bölgelerimize yığılmakta, buna karşın kırsal alanlar, ülkemizin doğu yarısı iç kısımlar nüfus kaybetmekte özellikle de doğu yarısı boşalmaktadır.
TÜRKİYEDE YERLEŞMELER



I-KIR YERLEŞMELERİ



Genel olarak nüfusları küçük nüfusu 10.000'in altında olan, genel olarak köy ve köy altı yerleşmelerden oluşan ve geçimlerin kaynaklarında tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelere denir. Kırsal yerleşmelerin bazılarında yerleşik hayat tarzı (köy gibi), bazılarında konar - göçerlik veya yaylacılık gibi yarı yerleşik tarz görülür.



Kır yerleşmelerin ortak özellikleri:



1-Nüfus sayıları ve yoğunlukları azdır.



2-Ekonomileri tarım ve hayvancılığa dayanır.



3-Yayıldıkları alanlar dardır.



4-Sosyal dayanışma ve işbirliği kuvvetlidir.



5-Sınırları ve ortak malları vardır.



6-Bazıları geçici yerleşmeler olup, özel mülkiyet olanları vardır.



7-Köylerde mesleki faklılık az ve etnik yapı bakımından sade yapıdadır.





KÖY ve KÖYALTI YERLEŞME diye 2 ‘ye ayrılır:



1-KÖYLER



Kırsal yerleşmenin son iki şekli bucak ve köylerdir. Bucak idarî bakımdan oluşturulmuş bir birimdir. Kendisine bağlı köyler bulunur. Ekonomik faaliyetlerin cinsi ve insanların yaşam biçimi köylerden farklı değildir.



Bucak; ekonomi, güvenlik ve yerel hizmet açısından aralarında ilişki bulunan kasaba ve köylerden oluşan yönetim bölümüdür. Kırsal yerleşme şekillerinin en yaygın olanı köydür.



Köy; cami, okul, otlak, yaylak, baltalık gibi ortak malları bulunan ve toplu veya dağınık oturan insanların bağ, bahçe ve tarlalarıyla birlikte oluşturdukları yerleşmedir.



Tanımından da anlaşılacağı gibi köyde yerleşik yaşam söz konusudur. İnsan yaşamı aşağı yukarı tümüyle toprağa bağlıdır. Hayvancılık, ormancılık, avcılık, balıkçılık ve el sanatları, tarımın başlıca yardımcı kollarıdır. Nüfus da genelde 2000'nin altındadır. Bir yerleşim biriminin köy kabul edilebilmesi için devletin onayı gereklidir. Sadece nüfus büyüklüğü köy statüsüne geçmek için yeterli değildir. Bunun için köyün tanımında belirtilen şartlar yanında güvenlik, ulaşım, doğal çevre, içme suyu durumu gibi birtakım faktörlerde dikkate alınmaktadır.



Köylerin ortak özellikleri;



1.Nüfusları azdır ve kapladıkları alanlar küçüktür.



2.İdari bakımdan muhtarlıktır.



3.Sınırları ve ortak malları vardır.



4.Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır.



5.İşbirliği ve soysa dayanışma kuvvetlidir



DOKULARINA GÖRE KÖYLER



Toplu Köy: Toplu köyde evlerin hepsi bir aradadır. Sokaklar dar, evler genelde birbirine bitişiktir. Tarlalar çiftçi evlerinden ayrı ve uzaktadır. Toplu köyün yararları arasında, toplumsal ilişki olanaklarının yüksek yatırımlardan bütünüyle yararlanma olanağı ve güvenlik unsuru sayılabilir.

Buna karşılık toplu köy türünün birçok sakıncası vardır: Tarlalara gidip gelme güçlüğü aile bireylerinden uzakta çalışma güçlükleri, salgın hastalıkların kolayca yayılması vb. gibi. Ülkemizde toplu yerleşimin başlıca yayılma alanı İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerimizdir.



Dağınık Köy: Dağınık köy olarak kabul edilen yerleşme birimlerinde evler birbirinden belli Aralıklarla (50–100 m hatta bazen daha fazla) birer, ikişer bazen daha fazla sayıda "hane"den meydana gelmek üzere araziye dağılmış durumdadırlar.

Bu köy türü büyük alanları kaplar. Engebeli ve dağlık arazilerde görülen bu yerleşme şeklinin en güzel örneklerine Karadeniz Bölgemizde rastlanmaktadır. Dağınık yerleşmenin yararları arasında işyerine gidip gelme güçlüğü, güvenlik sorunlarının ortaya çıkması, tesisat ve şebekelerin kurulma güçlüğü, devlet yatırımlarından bütünüyle yararlanabilmenin sınırlılığı, kamu harcamalarının artması vb.'dir.



Yerleşmenin dağınık ya da toplu olmasını etkileyen faktörler:



Yer şekilleri, iklim gibi doğal çevre şartları yanında tarihî, siyasi ve ekonomik faktörlerin etkileri görülmektedir. Özellikle su kaynakları bu bakımdan önemli bir role sahiptir. Arazinin dağlık, tarım arazilerinin parçalı ve dağınık olması da bunda etkilidir. Suyun belli yerlerde arazinin yapısına rağmen yerleşme toplu, suyun bol ve her yerde bulunduğu yerlerde (örneğin Karadeniz Bölgemiz) dağlıktır. Yine düz arazilerde toplu, vadilerde parçalanmış, eğimli arazilerde ise dağınık yerleşmeler dikkati çekmektedir.



EKONOMİK FAALİYETLERİNE GÖRE KÖYLER



Köylerin sınıflandırılmasında esas alınan bir ölçü de ekonomik faaliyetlerin cinsidir. Bu bakımdan aşağıdaki tipler seçilebilir.



Orman köyleri

Tahıl tarım ile uğraşanlar

Hayvancılıkla uğraşanlar

Meyve ve sebzecilikle uğraşanlar

El sanatları ve birtakım imalât faaliyetlerinin önem kazandığı köyler.



Yurdumuzda orman köylerine daha çok Karadeniz Bölgesi'nde(özellikle Batı Karadeniz'de) Yıldız dağlarında, Ege ve Akdeniz bölgelerimizin 500–600 metreden yüksek kesimlerindeki orman bölgelerinde rastlanır.



Tahıl tarımının önem kazandığı köylerimiz İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu bölgelerimizle Trakya'da yaygındır.



Meyve, sebze ve sanayi bitkileri tarımının geliştiği köylerimiz daha çok Ege ve Akdeniz bölgelerimizde Güney Marmara'da ve Orta Karadeniz'de (Amasya, Tokat) dikkati çekerler.



Hayvancılığın ön plâna çıktığı köyler ise geniş yaylaların bulunduğu dağlık ve yüksek alanlarda, ayrıca iklim şartlarının tarım çalışmalarını güçleştirdiği (örneğin yaz mevsiminin kısa geçtiği) yerlerde görülürler. Özellikle Doğu Anadolu Bölgemiz bu tür köylerin en yaygın olduğu alandır.

El sanatları imalât faaliyetlerinin başlıca geçim kaynağı olduğu köylerimiz ise Isparta, Manisa (Kula, Demirci, Gördes) Uşak, Kayseri, (Bünyan), Muğla (Milâs), Tokat (Niksar), Sivas, Siirt illerimizde daha yoğun olmak üzere yurdumuzun hemen hemen her bölgesine yayılmışlardır.



Köylerimizdeki evlerin biçimi ve ev yapımında kullanılan malzemeler de farklılık göstermektedir. Ormanların geniş yer kapladıkları bölgelerimizde ahşap evler yaygındır.



İç bölgelerimizdeki evlerin temel yapı malzemesi ise toprak (kerpiç ya da taştır. Kerpiçten yapılan evlere daha çok İç Anadolu, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerimizde rastlanır. Taş evler ise Akdeniz Bölgemizde yaygındır.



2-KÖYALTI YERLEŞMELER



Köy olmanın gerekli şartlarına sahip olmayan, köyden daha basit yerleşme şekilleridir. Bunların bir kısmı sürekli (çiftlik, divan, mezraa, mahalle) bir kısmı ise geçici (yayla, oba, kom, ağıl) yerleşme şekilleridir.



Köy altı yerleşmelerin ortak özellikleri:



1-Geneli geçici yerleşmelerdir.



2-Geneli özel mülkiyettir.



3-Tarım ve hayvancılıkla geçinirler.



4-Bunlar ileride köy ve şehir yerleşmelerini sağlarlar.



5-Genel olarak yapılan ekonomik faaliyet türü veya bulunduğu bölgelere göre isim alırlar.



Örneğin tarım ve hayvancılıkla geçinen bu yerleşmelere Ege’de çiftlik, Karadeniz’de Canik, Akdeniz’de oba, Doğu Anadolu’da mezra veya benzerine ağıl denmektedir.



Köy altı yerleşmeleri oluşturan başlıca sebepler:



1.Kalabalık ailelerden kaçarak bağımsız yaşama isteği,



2.Aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar,



3.Tarım arazilerinin yetersiz ve birbirinden uzakta olması,



4.Hayvanlarına otlak ve barınak temini,



5.Devlete ait arazilerin özellikle orman alanlarının toprak kazanmak amacıyla yerleşme yapılması.



Mahalle: Köyaltı yerleşme şekillerinin en gelişmiş olanıdır. Tek ev ve eklentilerin yerleşme grubuna dönüşmesi ve bu grupların çoğalmasıyla oluşurlar. Bazen akrabaların biraraya gelmesiyle de oluşabilecekleri gibi, birbirini hiç tanımayan, ancak sosyo–ekonomik bağları bulunan insanların toplanmasıyla da oluşabilirler. Yayılma alanları ise yerleşmenin toplu ya da dağınık olmasına göre çok geniş veya dar bir alan olabilir.



Oba: Anadolu'da ve özelilkle Ordu–Giresun yöresinin dağlık kesimlerinde yayla yerleşmelerine verilen addır. Karadeniz Bölgemizde yaygın olan obalar yalnızca yaz mevsiminde kullanılırlar.

Etrafa göre yüksekte yer alan (1500–2000 m) obalar alanına "yayla", kışın geçirildiği daha aşağıdaki yerlere ise "cenik" denilmektedir. Geçici bir yerleşme şekli özelliği gösteren obalarda temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Karadeniz Bölgesi'nden başka Toroslarda, Batı Anadolu'da, Güney Marmara'da ve Orta Anadolu'da rastlanır.



Divan: Özellikle Batı Karadeniz Bölgemizde küçük ve dağınık yerleşmelere verilen addır. Orman açmaları ile elde edilen topraklarda gelişen bu basit yerleşme şekli Sinop, Bolu, Adapazarı ve Kocaeli illerimizde yaygındır.

Yerleşik bir özellik gösterirler. Çoğunda akrabalık bağı hâkimdir. Tarım, hayvancılık ve ormancılık başlıca geçim kaynaklarıdır.



Kom: Esas geçim kaynağı hayvancılık olmak üzere tarımda yapılan, bir veya birkaç ağıl ile çoban kulübeleri yerleşmenin başlıca fizikî varlıklarıdır.


Yurdumuzda daha çok Doğu Anadolu Bölgesi'nde (Tunceli, Erzurum, Kars, Muş ve Ağrı illerimizde) bulunmaktadır.



Mezraa: Hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin bir arada yürütüldüğü basit bir yerleşme şeklidir. Köylerin ortak kullanım sahalarının dışında olan 50'den fazla nüfusu geçindiremeyecek kadar dar topraklara sahip yerlerdir.


Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde yaygındır. Geçici mezraalar yanında; daha fazla nüfus barındıran, hayvancılık ve çiftçiliğin birlikte yapıldığı, sürekli ikamet edilen mezraalar da vardır.Komlarda olduğu gibi mezraalardaki meskenlerde de temel yapı malzemesi genelde taştır.



Yayla: Mevsiminde bağlı olarak hayvan sürüleriyle çıkılıp, geçici olarak yerleşilen, dağların üst kısımlarındaki düzlüklere yayla denir. Anadolu'nun büyük bir bölümünde hüküm süren yarı kurak iklim şartları köy dışındaki yüksek alanların ot potansiyelinden yararlanmayı gerektirmiştir. Yükseltiye bağlı olarak daha fazla yağış alan yaylalarda, otlar fazlaca boy atmakta, daha uzun süre yeşil kalmaktadır.



Ayrıca yaylaların serin havası hayvanlara ve özellikle koyunlara iyi gelmekte, süt ürünlerinin bozulmasını da geciktirmektedir. Doğu Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerimizde oldukça yaygın bir yerleşme şeklidir. Yaylacıların meskenleri çadır ya da taştan yapılmış evlerdir. Su kaynakları bazen bir yamaç kaynağı, çoğu zaman da kar sularıdır. Yurdumuzda turizm ve yazı serin bir yerde geçirmek amaçlarına yönelik yayla yerleşmeleri de bulunmaktadır. Özellikle Orta Toroslar üzerindeki yaylaların çoğu yazın yakıcı sıcaklarından kurtulmak isteyenlerin akınına uğramaktadır. Adana, Mersin, Tarsus gibi.



Çiftlik: Geniş bir arazi üzerinde tarım veya hayvancılık ya da ikisini birlikte yürütmek amacıyla kurulmuş yerleşme ünitesine çiftlik denir. Ekonomik faaliyetin yıl içindeki süreklilik durumuna göre çiftlik yerleşmesi sürekli ya da geçici olabilir. Ülkemizde çiftlik tipi yerleşmelere daha çok Çukurova, Büyük ve Küçük Menderes ovalarıyla, Trakya'da rastlamaktayız. Ege ve Akdeniz bölgelerimizdeki çiftliklerde pamuk, Trakya'dakilerde ise tahıl ve ayçiçeği tarımı hâkimdir.



Ağıl: Kırsal kesimde davarların (koyun, keçi) barındırıldığı üst açık çitle çevrili yerlere ağıl denilmektedir. Bunlar genelde köyün dışında bulunur.


Bazen taş veya kerpiçten yapılmış binalar da bulunur. Genelde yaz mevsiminde kullanılır.



Yukarıda belirttiğimiz köy altı yerleşim birimlerinden başka bağ evi, dam, değirmen, petrol istasyonu, kaplıca, fabrika gibi yerleşmeler de bulunmaktadır.



Dam: Daha çok hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir.





Bağ evleri: Bağcılık faaliyetlerini geliştirmek amacıyla yapılmış evlerdir.




Dalyan: Deniz kıyılarında balık üretmek için yapılmış yerleşmelerdir.





II-KENT YERLEŞMLERİ:



Şehir: Az çok bir plan dâhilinde kurulmuş, nüfusu 10.000’nin üzerinde olan ekonomisi tarım ve hayvancılık sektörleri dışında başta ticaret, sanayi, hizmetlere dayalı büyük alanlara yayılan, yönetim ve eğitim olmak üzere çeşitli görevleri bir araya toplayan, hayat tarzı ve çevresine etkileri bakımından farklı olan büyük yerleşme birimidir. Yerleşim birimlerinin en büyüğü şehirlerdir.



NOT: İl ile şehir kavramları farklıdır. İl idari bir birim, şehir ise ilin merkezidir. (Sakarya ilinin merkezi Adapazarı’dır)



Kent yerleşmeleri büyüklüklerine göre



a-Küçük
b-Orta
c-Büyük kent


Ekonomik Fonksiyonlarına göre



a-Tarım
b-Sanayi Madencilik
c-Turizm
d-Ticaret ve Liman

Kültürel Fonksiyonlarına göre



a-Üniversite kentleri

İdari Fonksiyonlarına göre



a-Başkent şehirleri diye özellik kazanırlar.





Şehirleri kır yerleşmelerinden ayıran özellikler:



1- Nüfusları fazladır.( Çok sayıda insanı barındırırlar.)



2-Yayıldıkları alanlar geniştir.



3-Geçiminde tarım dışı sektörler ağırlıktadır.



4-Meskenler yanında çarşı, Pazar, fabrika, spor ve sanat merkezleri vb. bulunur.



5-Çevrelerindeki alanlara ekonomik, sosyal ve kültürel yönden etki ederler.



6-Çok büyük şehirlerde değişik soy, din ve ırktan insanlar birlikte yaşar.



Benzer Özellikleri: İnsanların beslenme, barınma, korunma vb. temel ihtiyaçlarını karşılamak için oluşmuşlardır.



Temelinde insanların yapısı olan meskenler bir araya gelerek oluşmuşlardır. Başlangıçta ufak olan yerleşmelerin büyümeler ile oluşmuşlardır.



DOKULARINA GÖRE YERLEŞMELER:



Kent ve kır yerleşmelerinde farklı dokular göze çarpar. Bu farklılığın en büyük nedeni yerleşmelerin kurulduğu yerlerin coğrafi özellikleridir. (İklim, yer şekilleri, su kaynakları, toprak verimi, ayrıca insanların kültürel ve ekonomik yapılarıdır.)



1-Dağınık Yerleşme: Suyun (yağışların) bol olduğu yerlerde, arızalı ve eğimli bölgelerde, evlerin birbirinden uzak olduğu bahçeler içerisinde insanlar dağınık olarak yerleşmişlerdir.

Türkiye’de Karadeniz Bölgesi, dağınık yerleşmenin en yaygın olarak görüldüğü yerdir. Dağınık yerleşmede su fazlalığı ve yerşekillerinin engebeliliği etkilidir.



2-Toplu Yerleşme: Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşme biçimidir. Suyun az olduğu yerlerde ve arazinin düz olduğu ovalık alanlarda insanlar toplu olarak yerleşmişlerdir.

Türkiye’de İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde su kaynakları az olduğu için toplu yerleşmeler fazladır.



3-Çizgisel yerleşme: Akarsu boylarında ve bir yol boyunca ( hat boyunca) kurulan ve uzanan yerleşmelere “ Çizgisel yerleşme” denir.


4-Dairesel yerleşme: Düz bir arazide veya ovada kurulan dairesel şekle sahip yerleşmelere “ dairesel yerleşme” denir.



5-Kıyı boyu yerleşme: Genel olarak deniz, göl kıyılarında kıyı boyuna kurulan yerleşmelere “kıyı boyu yerleşme” denir.
LİSE 2. SINIF SAYFA 147 ETKİNLİK ÇALIŞMASI



1-Kitabınızdaki fonksiyonların yerleşmelerin farklılaşmasına etkileri nelerdir?

Yerleşmeler değişik fonksiyonlara sahiptir. Genel olarak tarım hayvancılık faaliyetlerinin olduğu yerleşmeleri kır yerleşmeleri olduğu görülmektedir. Buna karşılık tarım ve hayvancılığın dışındaki sektörlerden yani sanayi, ticaret, turizm, ulaştırma vb. sektörlerin ağırlık kazandığı büyük nüfuslu ve alanlı yerleşmelerin şehirler olduğu görülür. Ayrıca şehirler sayılan fonksiyonlardan bazen birinde bazı şehirlerde bu fonksiyonların birçoğunu bünyesinde taşımakta çok işlevli hale gelmektedir. Bu fonksiyonları yanında askeri, idari ve kültürel özellikler ile de yerleşmeler farklılaşmaktadır.



2- Şehir ve kır yerleşmeleri kavramlarını açıklayınız.



Kır yerleşmesi: Genel olarak nüfusları küçük nüfusu 10.000'in altında olan ve geçimlerin kaynaklarında tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelerdir.

Kır kelimesinin sözlük anlamı’’şehir ve beldelerin dışında kalan, çoğu boş ve geniş yer demektir’’Kırsal yerleşmelerin bazılarında yerleşik hayat tarzı (köy gibi), bazılarında konar - göçerlik veya yaylacılık gibi yarı yerleşik tarz görülür.

Şehir yerleşmesi: Az çok bir plan dâhilinde kurulmuş, nüfusu 10.000’nin üzerinde olan ekonomisi tarım ve hayvancılık sektörleri dışında başta ticaret, sanayi, hizmetlere dayalı büyük alanlara yayılan, yönetim ve eğitim olmak üzere çeşitli görevleri bir araya toplayan, hayat tarzı ve çevresine etkileri bakımından farklı olan büyük yerleşme birimidir.





3- Şehir ve kır yerleşmelerinin özelliklerini gösteren kavram haritası

hazırlayınız.



Şehir yerleşmelerinin özellikleri



1- Nüfusları fazladır.( Çok sayıda insanı barındırırlar.)



2-Yayıldıkları alanlar geniştir.



3-Geçiminde tarım dışı sektörler ağırlıktadır.



4-Meskenler yanında çarşı, Pazar, fabrika, spor ve sanat merkezleri vb. bulunur.



5-Çevrelerindeki alanlara ekonomik, sosyal ve kültürel yönden etki ederler.



6-Çok büyük şehirlerde değişik soy, din ve ırktan insanlar birlikte yaşar.







Kır yerleşmelerinin özellikleri



1-Nüfus sayıları ve yoğunlukları azdır.



2-Ekonomileri tarım ve hayvancılığa dayanır.



3-Yayıldıkları alanlar dardır.



4-Sosyal dayanışma ve işbirliği kuvvetlidir.



5-Sınırları ve ortak malları vardır.



6-Bazıları geçici yerleşmeler olup, özel mülkiyet olanları vardır.



7-Köylerde mesleki faklılık az ve etnik yapı bakımından sade yapıdadır.





4- Sadece tarımla uğraşan yerleşmeler hangi gruba girer.


Kır yerleşmeleri.







LİSE 2 ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 149





Bulunduğu yer
Yağış rejimi
Su kaynakları
Arazi şekli, tarım alanı
Yükselti
Yerleşme şekli

Konya ovası
Düzensiz
Yetersiz
Düz arazi, tarım alanı geniş
800-900m.
Toplu

Kıyı Ege
Düzensiz
Yeterli
Çöküntü ovaları ve dağlar, tarım alanı geniş
0- 50 m.
Toplu

Doğu Karadeniz
Düzenli
Yeterli
Dağlık ve engebeli arazi, tarım alanları dar ve parçalı
250 m. üstü
Dağınık






1-Kır yerleşmelerinin toplu ve dağınık olmasında etkili olan faktörler nelerdir?



a-Yer şekilleri( yükselti, eğim, engebe durumu, dağların uzanışı gibi),

b-İklim (Yağış özellikleri- miktarı ve rejimi, kuraklık),

c-Su kaynaklarının durumu,

d-Beşeri faktörler(Toprak verimi, uygulanan tarım yöntemleri, nüfus miktarı, mülkiyet durumu ve ekonomik faaliyetlerin şekli, Ayrıca emniyet tedbirleri köyleri toplu hale getirir.)



2-Yaşadığınız yerdeki köyleri tablodaki ölçülerle karşılaştırınız.



Bulunduğunuz bölgenin özelliklerine köre yazabilirsiniz…Yukarıdaki özellikleri değerlendirerek sizde arazi koşullarının düz yada engebeli olması su kaynaklarının bol yada az olması yağış rejimini değerlendirerek gerekli açıklamayı yapabilirsiniz.



3-Konya Ovasında toplu yerleşmelerin olmasının nedenleri nelerdir?

Yer şekilleri yönünde düz ve arazinin tarıma uygun olması.

Yağışın az olduğu yer olması, Su kaynaklarının kıt olması, genelde tarla tarımı yapılıyor olması.



4-Doğu Karadeniz’de dağınık yerleşmelerin olmasının nedenleri nelerdir?

Yer şekilleri yönünde dağlık ve engebeli olması, tarım alanlarının dar ve parçalı olması.

Yağışın çok olduğu yer olması, Su kaynaklarının bol olması, genelde bahçe tarımı yapılıyor olması.



5- Ege kıyılarında toplu yerleşmelerin olmasının nedenleri nelerdir?

Yer şekilleri yönünde düz ve arazinin tarıma uygun olması. Yağışın yeterli olması, Su

kaynaklarının yeterli olması, genelde tarla tarımı yapılıyor olması.



6-Yerleşmenin dağınık veya toplu olmasının olumlu ve olumsuz yanlarını tartışınız.

Dağınık yerleşmelerin olumsuz etkide oldukları söylenebilir.Çünkü bunlara yol, su elektrik, telefon, eğitim, sağlık vb hizmetleri götürmek hem arazi yapısı nedeniyle zor olmakta, hem de pahalıya mal olmaktadır.

LİSE 2. SINIF SAYFA 151 ETKİNLİK ÇALIŞMASI

1-Köy altı yerleşmeleri oluşturan başlıca sebepler nelerdir?

a-Kalabalık ailelerden kaçarak bağımsız yaşama isteği

b-Aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar

c-Tarım arazilerinin yetersiz ve birbirinden uzakta olması

d-Hayvanlarına otlak ve barınak temini

e-Devlete ait arazilerin özellikle orman alanlarının toprak kazanmak amacıyla yerleşme yapılması.

2-Yaylalar bağlı bulundukları yerleşmelere hangi ekonomik ve sosyal faydalar sağlar?




Yaylalarda hayvanlar beslenir, hem süt, yün vb. hayvansal ürünler elde edilir, Yaylalar ayrıca dinlenme ve eğlenme yerleridir. Birçok yayla turistik önem kazanmıştır. Giresun, Rize, Ordu’daki yaylalarda panayırlar kurularak buralara birer Pazaryeri haline dönüşür. Karadeniz bölgesindeki yaylalarda son yıllarda turistik etkinlikler çoğaldı her yıl pek çok şenlik düzenlenmektedir. Akdeniz Bölgesindeki yaylacılıkta klasik yaylacılıktan farklı olarak son yıllarda bunaltıcı yaz sıcaklıklarından uzaklaşarak serin bir yaz geçirme imkânı sağlayan yerleşmeler olmuşlardır.

ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 152

1- A- Noktalarına dokularına göre hangi tip kır yerleşmeleri kurulabilir?

A-dağınık yerleşme, B- toplu yerleşmeler.



2- Bu kırsal yerleşmelerin kuruluş nedenleri neler olabilir?

A- Yerleşmesi ormancılık, hayvancılık faaliyetleri yapmak üzere kurulabilir. Çünkü arazi engebeli ve ormanlık, yükseltisi B ye göre fazla yağış miktarı ve su kaynakları daha fazla ve hava daha serindir.B ise daha çok su kenarı düzlük arazi tarımsal faaliyetler…

3-A ve B noktalarında hangi doğal faktörler etkilidir?

A- Yer şekilleri( arazi yüksek ve engebeli ), İklim şartları ( Yüksek olduğu için serin ve daha yağışlı

B- ise daha alçak, arazi düz ve tarım alanları geniş, su kaynakları var ( Akarsu boyunda).

4-Siz hangi yerleşme tipinde yaşardınız? Neden?

Kişisel tercihinize göre değişiklik gösterebilir.

B yerleşmesinde yaşardık. Toplu yerleşmeye uygun düz ve verimli tarım alanları vardır. Ayrıca tarımda sulama imkânı vardır. Ayrıca her türlü altyapı ve üst yapı hizmetlerini alma ve gelişme imkânı vardır.


Kır yerleşme Birimi
Dokusuna göre yerleşme tipi
Nedenleri

A
Dağınık yerleşme
Arazi yüksek ve engebeli, Yüksek olduğu için serin ve daha yağışlı, bitki örtüsü orman.

B
Toplu yerleşme
Daha alçak, arazi düz ve tarım alanları geniş, su kaynakları var, yağış miktarı az.


SAYFA 153 ETKİNLİK ÇALIŞMASI

TÜRKİYE’DE ŞEHİR Yerleşmelerİ


Fonksiyonlarına göre şehirler
Özellikleri

İdari şehirler
Gelişmesinde yönetim merkezi olma özelliği ön planda olan şehirler.

Kültürel şehirler
Üniversite ve yüksek okulların bulunduğu, çeşitli bilim, sanat, kongre etkinliklerinin düzenlendiği, festivallerin yapıldığı, tarihi zenginliklerin bulunduğu şehirlerdir.

Askeri şehirler
Gelişmesinde askeri birliklerin varlığının ön planda olan şehirler.

Ekonomik fonksiyonlarına göre şehirler
Gelişmesinde tarım, sanayi, hizmetler( Ulaşım), ticaret, turizm sektörlerinin biri veya birden fazlasının etkili olduğu şehirlerdir.


1- Yukarıdaki sınıflandırmada hangi özellikler ortaya çıkmaktadır?

Şehirlerin büyüyüp gelişmesinde etkili olan faktörler. Bu faktörlerin yoğunlaşıp o şehrin gelişmesinde aktif rol üstlenen ekonomik, kültürel, askeri ve idari özellikler ön plana çıkmıştır.

2-Bu fonksiyonların ön plana çıktığı şehirler için örnekler yazınız.

İdari şehirler:
Ankara, İstanbul,






Askeri şehirler; Gölcük, Sarıkamış, Çorlu, Polatlı, Kırıkkale, Kars.

Kültürel şehirler(Dini şehirler Mekke, Medine, Cidde, Kudüs, İstanbul,(Üniversite şehirleri) İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir.

Mekke İstanbul



Turizm şehirleri; Antalya, Alanya, Marmaris, Bodrum, Datça, Kuşadası, Çeşme, Ürgüp, Fethiye vb.
Antalya Bodrum





Tarım Şehirleri: Karadeniz bölgesindeki, Rize, Çorum, Amasya, Düzce, Marmara Bölgesindeki İnegöl, Yalova, Bilecik, Ege Bölgesindeki Ödemiş, Tire, Akhisar, Salihli, Nazilli, Turgutlu, GD. Anadolu’daki Ş.Urfa, Mardin, D.Bakır, Doğu Anadolu’daki Ağrı, Muş, Iğdır, Kars, İç Anadolu’daki Karaman, Kırşehir, Nevşehir, Yozgat sadece bazılarıdır.

Ticaret şehirleri: İstanbul, İzmir, Kayseri, Samsun, G.Antep, Erzurum, Mersin, Bursa, Trabzon, Gaziantep, Diyarbakır v.b.
Kayseri İzmir




Sanayi şehirleri: İstanbul, İzmir, Ankara, İzmit, Adapazarı, G.Antep, E.Şehir ve Bursa’dır. Ayrıca Batman, Kırıkkale, Ergani, Murgul, Karabük, Ereğli, İskenderun, Seydişehir vb.
İzmit Bursa




3-Yaşadığınız şehir hangi gruba girer?

Yukarıdaki özelliklerden ve bilgilerden faydalanarak yaşadığınız şehrin girdiği gurubu yazabilirsiniz.Birden fazla özellik ön plana çıkabilir bu durumda ağırlıklı olanı seçebilirsiniz.

4-Hangi tür bir şehirde yaşamak isterdiniz?

Bu soruyu da kişisel özelliklerinize göre cevaplandırınız.

ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 153/2

1-Deniz kıyısı olan bir şehirle iç kesimlerde yer alan bir şehrin fonksiyonları aynı olabilir mi?

Benzer gelişim özellikleri olabileceği gibi genel olarak farklılık gösterir.

Sanayi, ticaret, tarım, idari şehir olma özellikleri aynı olabilir. Ancak liman şehri olması, deniz turizminin gelişmesi özellikleri uymayabilir.

2-Tabloda verilen Antalya ve Eskişehir fonksiyonları incelenerek, Bu şehirlerde hangi fonksiyonlar gelişmiştir?
Antalyadan görüntüler






Eskişehir'den görüntüler


Eskişehir; Hizmetler( Ulaşım), Kültürel fonksiyonlar (Üniversite), Sanayi, ticaret vb.

Antalya; Turizm, Tarım, Ticaret ve hizmetler( Ulaşım) fonksiyonları gelişmiştir.

3- Her iki şehirde de gelişen hâkim fonksiyon hangisidir?

Antalya için turizm ön plana çıkarken Eşkişehir için Ticaret ve kültürel fonksiyonlar ön plana çıkar.


ETKİNLİK ÇALIŞMASI 154



1-Tarım şehirleri ve sanayi şehirlerini ekonomik fonksiyonlarına göre karşılaştırınız.



Tarım şehirlerinde büyük ölçüde tarım ürünleri yetiştirilmekle birlikte orman ürünleri ya da balıkçılık, hayvancılık faaliyetleri de yürütülmektedir. Buralarda yaşayan nüfusun %70-80i geçimini tarımla sağlar. Bu şehirlerin gelişebilmesi kurulduğu alanın verimine, Yetişen ürünün çeşidine, Uygulanan tarım metoduna, makineleşme, ulaşım durumuna bağlıdır. Tarım şehirleri genellikle çevrede yetiştirilen ürünlerin ihtiyaç fazlasının toplanıp basit sanayi kuruluşlarında yarı işlenmiş hale getirildiği merkezlerdir.



Sanayi şehirleri önemli kavşak noktalarında veya bütün ulaşım yollarına yakın bir konumdadır.( Kara, deniz, demir, hava yolu). Bir ya da birçok gelişmiş sanayi dalının kurulup geliştiği şehirlerdir. Maden, enerji kaynağı ve hammaddeye yakın ya da kolay ulaşılabilir bir konumdadır. Yoğun işçi nüfusu barındırırlar. Ticaret gelişmiş, yoğun ihracat ve ithalat faaliyetleri bulunur. Bu şehirlerde elde edilen gelir ve katma değer çok yüksektir.



2-Zonguldak ve Nevşehir’i ekonomik fonksiyonlarına göre karşılaştırınız.



Zonguldak bir maden şehri olup, madene ve ormana dayalı sanayilerin geliştiği deniz kıyısında yer alan bir liman kentidir.



Nevşehir ise ekonomisi tarıma dayanan bir şehir olup, sahip olduğu doğal ve tarihi güzellikleri ile bir turizm şehridir.



3-Turizm şehirlerinde öne çıkan önemli doğal özellikleri söyleyiniz.



Ulaşıma uygun bir doğal yapı, Kıyılarda yer alma uygun kıyı ve plaj özelliği, El verişli iklim özellikleri, görülmeye değer doğal güzellikler.



4-İstanbul’un gelişmesinde hangi fonksiyonlar etkilidir?



Kültürel, İdari, ulaşım, sanayi, ticaret, liman, turizm etkili olmuştur.



5-İstanbul’un ulaşım bakımından gelişmiş olması hangi fonksiyonları kazandırmıştır.



Sanayi, Ticaret, İdari, Turizm,







ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 155



1-İzmir, Gaziantep, Manisa, Bursa şehirlerinden birini seçip hangi fonksiyona sahip olduğunu araştırınız.



Bursa: Sanayi, ticaret, kültür, turizm,

Gaziantep: Ticaret, sanayi,

Manisa: Tarım, sanayi,

İzmir: Sanayi, ticaret, Kültür, turizm, ulaşım,



2-Yaşadığınız şehrin öne plana çıkan fonksiyonları ve bunun nedenlerini açıklayınız.



Tarım: Düzlük ve verimli arazisi, yükseltisi az, denize yakın ve ılıman iklim şartları ve gelişmiş tarım metotları ve araçları nedeniyle.



Sanayi: Sahip olduğu konumu ve ulaşım kolaylığı, büyük sanayi devi şehirleri ve limanlara yakın oluşu, hammaddenin bol olması, sanayi için elverişli alt yapıya sahip olması.



Şeklinde açıklamalar yapılabilir bu soruda bulunduğunuz şehrin ekonomisinde ön plana çıkan etkinliklere göre yazmalısınız.
LİSE 2. SINIFLAR SAYFA 157 ETKİNLİK ÇALIŞMASI



Kitabınızdaki haritada işaretli noktaları inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplandırınız.



SORU-1-1 numaralı şehir Bursa 2 numaralı şehir İzmir 3 numaralı şehir Antalya 4. numaralı şehir Erzurum 5 numaralı şehir Diyarbakır



SORU-2-2 numaralı şehir İzmir’de nüfus yoğunluğu daha fazladır.



SORU-3-Hinterlandı en geniş olan 2 numaralı İzmir’dir.



SORU-4-İzmir ,Bursa ,Antalya şehirlerinin gelişiminde ulaşım ön plana çıkar.



SORU-5-4 numaralı şehir Erzurum’da şehir yerleşmesinin yükseltisi 1000 m üzerindedir.



SORU-6-Özellikle 3 numaralı şehir Antalya ‘da ağırlıklı ön plana çıkar.2 numaralı Şehir İzmir içinde önemlidir.Diğer şehirler için daha eri planda etkilidir.



SORU-7-5 numaralı Diyarbakır bu kriterde değerlendirilebilir
LİSE-2- ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI SAYFA 158-159



1-Ulaşım şartlarının iyi olması,önemli kavşak noktasında bulunması,ticaret potansiyelinin yüksek olması,sanayi faaliyetlerinin yoğunluk kazanması,önemli bir hammadde bölge olması,turizm, nüfus gibi faktörler etkili olabilir.



2-Ulaşım şartları bakımından önemli bir geçiş bölgesi olması ,Önemli ticaret yolları üzerinde bulunması etkili olmuştur.



3-Vadi tabanları su kaynakları bakımından zengindir.Bununla beraber geniş tarım arazilerinin varlığı toplu yerleşmeyi desteklemiştir.Örneğin Ege bölgesi verilebilir,bölgede yağış rejimi düzensiz su kaynakları yeterli tarım arazileri geniş düzlükler boyunca bir aradadır ,bu da toplu yerleşmeyi destekler.



4-Ülkemizin denize kıyısı olmasaydı nüfus dağılışında farklılıklar görülürdü .Kıyı kesimlerde denizelliğe bağlı olarak yoğunlaşan nüfus bu imkanı bulamayacağı için iç kesimlerdeki yada bulunduğu alanlardaki vadi ve ova tabanlarında iklimin elverişli olabileceği alanlara doğru yayılış gösterecekti. Kıyı ile iç kesimler arasında şu an ki kadar büyük farklar oluşmayacaktı.



5-Fay hatlarının geçtiği alanlar ülkemizde verimli ova tabanlarına yakın noktalardır.Buralar deprem düşünülmediği takdirde yaşam koşulları olarak son derece elverişli noktalardır.Bu nedenle nüfus yoğundur.



6-Köy altı yerleşmeleri oluşturan başlıca sebepler:



1.Kalabalık ailelerden kaçarak bağımsız yaşama isteği,



2.Aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar,



3.Tarım arazilerinin yetersiz ve birbirinden uzakta olması,



4.Hayvanlarına otlak ve barınak temini,



5.Devlete ait arazilerin özellikle orman alanlarının toprak kazanmak amacıyla yerleşme yapılması.



7-İklim ve yerşekilleri söylenebilir.Bir ülke düşünün iklim şartları genel olarak çok fazla farklılık göstermeyen ılıman koşullar taşıyan ,yerşekilleri bakımından sade yükseltisi az ikisi birleşince yerleşmeye son derece elverişli alanlar oluşturacak ve şu an ülkemizdeki tarzda farklılıklar oluşmayacak.

BOŞLUK DOLDURMA SORULARI

1-İdari fonksiyonu

2-Su ve yerşekillerinin

3-Toplu yerleşme

4-Kıyıya paralel uzanmasının

5-Sıcaklık

6-Uygun iklim şartları



DOĞRU YANLIŞ SORULARI



1-D 2-D 3-Y 4-Y 5-Y 6-D 7-D



TEST SORULARI

1-A 2-D 3-C 4-A 5-C 6-C 7-E 8-C 9-D